آیا کودک من بیش فعال است؟

اغلب افراد وقتی در مهمانی ها کودکی را می بینند که پر تحرک است فوری برچسب بیش فعالی را به کودک میزنند و در دید آنها هر کودکی که شیطنت کند بیش فعال است و بالعکس ما در کلینیک ها شاهد این هستیم که کودکانی با ظاهر بسیار آرام بیش فعال تشخیص داده میشوند.

بیش فعال چیست و چهزمانی برای درمان اقدام کنیم؟

بیش فعالی یک اختلال در رشد کودکان می باشد که با پر تحرکی و نقص در توجه خود را نشان میدهد و کودکی ممکن است فقط کمبود توجه داشته باشد و آیتم پر تحرکی را نداشته باشد یا برعکس یا اینکه هر دو را همزمان با هم داشته باشد. در این مقاله ابتدا ما در باره بیش فعالی از نوع پر تحرکی میخواهیم صحبت کنیم و دلایل بروز و روشهای درمان را بررسی کنیم.

بیش فعالی از نوع پر تحرکی معمولا از همان سالهای اولیه رشد کودک نمایان می شود به طوری که کودک آرام و قرار ندارد و حرکات اضافی مانند پیچ و تاب خوردن ، ول خوردن، یا دویدن و پریدن در این کوکان خیلی بیشتر از کودکان عادی میباشد البته باید توجه داشت که در سنین ۱ تا ۳ سالگی کودکان به طور طبیعی از سطح فعالیت بالاتری نسبت به سنین دیگر قرار دارند. رفتارهای تکانشی که هیچ برنامه و هدفی پشت آن نیست نیز در این کودکان زیاد می باشد. مثلا هنگام نشستن بر سر میز غذا به یک باره کودک چیزی را پرتاب میکند یا از روی یک صندلی یا میز بلند خود را پرتاب میکند. والدین میگویند انگار یک موتور به این کودک بسته شده که هیچ وقت خسته نمی شود. این کودکان توانایی نشستن و انجام دادن یک کار و فعالیت آرام مثل نقاشی کردن و یا ساخت لگو را ندرند زیرا سریع حوصله شان سر میرود. اغلب روی صندلی در حال بازی کردن یا تکان دادن دست و پای خود هستند یا حتی وقتی در حال تماشای تلویزیون هستند پشتک میزنند ، تکان میخورند. این بچه ها اصلا تحمل ماندن در یک صف و نوبت را ندارند چرا که زمان برای آنها بسیار سخت وطولانی می گذرد و بنابراین منتظر ماندن در مطب دکتر یا در صف فروشگاه برای آنها بسیار طاقت فرسا است و در چنین مواردی حتی ممکن است کودک دست به پرخاشگری بزند. از دیگر مولفه های حائز اهمیت در اختلال بیش فعالی (پر تحرکی) این است که کودکان اغلب کارهای خطرناک و آسیب زا چه با خود و چه با دیگران و یا چه با اشیا، را دارند. وسایل خانه را خراب میکنند و معمولا اسباب بازی سالمی ندارند و همان روزهای اول اسباب بازی را شکسته یا خراب میکنند. در واقع مغز این کودکان خطر را واقعی برآورد نمی کند. وسط صحبتهای دیگران می پرند و نمی توانند تا آخر یک جمله منتظر باشند تا صبحت والد یا معلم تمام شود. این کودکان کارهای نیمه تمام زیادی را رها میکنند و به اصطلاح از این شاخه به آن شاخه زیاد می پرند. فراموش نکنیم که بیش فعالی یک طیف است که از بسیار شدید تا خفیف میتواند در کودک وجود داشته باشد. این کودکان اغلب حوصلهی نشستن سر کلاس را ندارند و مزاحم همکاسی ها و معلم خود می شوند .همچنین فعالیتهای فکری آنها را به شدت خسته میکند بدون اجازه بارها از سرجای خود بلند شده ووسط کلاس راه می روند و وسایل دیگران را بر می دارند.

دیگر اختلالیکه در زیر شاخه بیش فعالی گنجانده می شود اختلال کمبود توجه می باشد. ممکن است کودک خیلی آرام و ساکت به نظر برسد که در این نوع بیش فعالی فقط تمرکز کودک بسیار پایین می باشد این کودکان وقتی با آنها صحبت می شود گویی اصلا گوش نمی دهند یا متوجه صحبت شما نمی شوند. مدام وسایل خود را در مدرسه گم میکنند یا جایی می گذارندو اغلب فراموش کار می باشند. وقتی آنها را برای انجام کاری یا آوردن شیء به اتاق می فرستند بدون انجام دادن کار برمیگردند. دیکته آنها پر از اشتباهات گوناگون و مختلف و غیر تکراریست . معمولا کلمات را جا می اندازند یا در عملیات ریاضی با اینکه پاسخ درست را می دانند اما جواب غلط مینویسند. آستانه تمرکز این کودکان خیلی کم می باشد و نمیتواننند به طور مستمر روی یک تکلیف تمرکز کنند. اشتباهی که والدین در مورد این کودکان مرتکب میشوند این است که میگویند مدت طولانی تبلت بازی میکنند یا کارتون می بیند که این فعالیت چون مورد علاقه ی کودک است می تواند بر آن تمرکز کند.

علت بروز اختلال یش فعالی چیست؟

عوامل زیادی در اختلال بیش فعالی موثر است که از جمله ی مهمترین آنها میتوان به ژنتیک اشاره نمود. علت دیگر ضربه به سر در دوران اولیه کودکی می باشد و یا اینکه تب بالای ۴۰ درجه ای که ۲۴ ساعت طول بکشد. از طرفی عفونت گوش میانی در دوران کودکی نیز میتواند یکی از عوامل زمینه ساز این اختلال باشد ،آلاینده های زیست محیطی از جمله سم های کشاورزی آلودگی هوا و ….. نیز در این اختلال موثر است. استرس مادر در دوران بارداری و همچنین عدم هماهنگی پدر و مادر در تربیت نیز در بروز بیش فعالی تاثیر دارد. در خانوادههای سختگیر یا خانوادههایی که قوانین بسیار سهلگیرانه دارد، بیش فعالی میتواند محصولی از این خانوادههای آسیب زا باشد. از طرفی دیگر زندگی آپارتمان نشینی باعث فقر فضا و بازی برای کودکان است که این در حالی است که هر کودک برای بازی به فضایی نزدیک به ۳۰۰ متر نیاز دارد تا بتواند تخلیه انرژی کند. بحران امروزه ی کودکان ما فقر غذا نیست بلکه فقر فضا است که از این جهت ما می بینم که بیش فعالی در مناطق روستایی که کودکان آزادی عمل بیشتر و فضای آزاد بیشتری برای فعالیت دارند، کمتر دیده می شود.

چه زمانی برای درمان مراجعه کنیم؟

درمان بیش فعالی و عدم تمرکز به دو صورت دارو درمانی و روان درمانی می باشد. اگر شدت اختلال به حدی باشد کهکودک کارهای پر خطر بسیاری انجام دهد و یا فعالیتهای اجتماعی تحصیلی و ارتباطی کودک تحت الشعاع قرارگیرد از جمله عملکرد تحصیلی پایین باشد یا روابط با همسالان محدود شود باید برای درمان مراجعه کرد. دارو حتما باید زیر نظر روان پزشک مصرف شود و روان درمانی توسط روان شناسمتخصص کودک انجام شود. در صورتیکه که اختلال متوسط تا ضعیف باشد تنها با آموزش خانواده و کودک میتوان این اختلال را کنترل کرد. بسیاری از کودکان بیش فعال به صورت خود بخود در سنین نوجوانی بهبود پیدا می کنند. اما در صورت مشاهده ی علایم این اختلال بهتر است با روان شناس کودک در تماس باشید .

دکتر سارا سوری

روانشناس مجموعه نارنج