آیا کودک من بیش فعال است؟

اغلب افراد وقتی در مهمانی ها کودکی را می بینند که پر تحرک است فوری برچسب بیش فعالی را به کودک میزنند و در دید آنها هر کودکی که شیطنت کند بیش فعال است و بالعکس ما در کلینیک ها شاهد این هستیم که کودکانی با ظاهر بسیار آرام بیش فعال تشخیص داده میشوند.

بیش فعال چیست و چهزمانی برای درمان اقدام کنیم؟

بیش فعالی یک اختلال در رشد کودکان می باشد که با پر تحرکی و نقص در توجه خود را نشان میدهد و کودکی ممکن است فقط کمبود توجه داشته باشد و آیتم پر تحرکی را نداشته باشد یا برعکس یا اینکه هر دو را همزمان با هم داشته باشد. در این مقاله ابتدا ما در باره بیش فعالی از نوع پر تحرکی میخواهیم صحبت کنیم و دلایل بروز و روشهای درمان را بررسی کنیم.

بیش فعالی از نوع پر تحرکی معمولا از همان سالهای اولیه رشد کودک نمایان می شود به طوری که کودک آرام و قرار ندارد و حرکات اضافی مانند پیچ و تاب خوردن ، ول خوردن، یا دویدن و پریدن در این کوکان خیلی بیشتر از کودکان عادی میباشد البته باید توجه داشت که در سنین ۱ تا ۳ سالگی کودکان به طور طبیعی از سطح فعالیت بالاتری نسبت به سنین دیگر قرار دارند. رفتارهای تکانشی که هیچ برنامه و هدفی پشت آن نیست نیز در این کودکان زیاد می باشد. مثلا هنگام نشستن بر سر میز غذا به یک باره کودک چیزی را پرتاب میکند یا از روی یک صندلی یا میز بلند خود را پرتاب میکند. والدین میگویند انگار یک موتور به این کودک بسته شده که هیچ وقت خسته نمی شود. این کودکان توانایی نشستن و انجام دادن یک کار و فعالیت آرام مثل نقاشی کردن و یا ساخت لگو را ندرند زیرا سریع حوصله شان سر میرود. اغلب روی صندلی در حال بازی کردن یا تکان دادن دست و پای خود هستند یا حتی وقتی در حال تماشای تلویزیون هستند پشتک میزنند ، تکان میخورند. این بچه ها اصلا تحمل ماندن در یک صف و نوبت را ندارند چرا که زمان برای آنها بسیار سخت وطولانی می گذرد و بنابراین منتظر ماندن در مطب دکتر یا در صف فروشگاه برای آنها بسیار طاقت فرسا است و در چنین مواردی حتی ممکن است کودک دست به پرخاشگری بزند. از دیگر مولفه های حائز اهمیت در اختلال بیش فعالی (پر تحرکی) این است که کودکان اغلب کارهای خطرناک و آسیب زا چه با خود و چه با دیگران و یا چه با اشیا، را دارند. وسایل خانه را خراب میکنند و معمولا اسباب بازی سالمی ندارند و همان روزهای اول اسباب بازی را شکسته یا خراب میکنند. در واقع مغز این کودکان خطر را واقعی برآورد نمی کند. وسط صحبتهای دیگران می پرند و نمی توانند تا آخر یک جمله منتظر باشند تا صبحت والد یا معلم تمام شود. این کودکان کارهای نیمه تمام زیادی را رها میکنند و به اصطلاح از این شاخه به آن شاخه زیاد می پرند. فراموش نکنیم که بیش فعالی یک طیف است که از بسیار شدید تا خفیف میتواند در کودک وجود داشته باشد. این کودکان اغلب حوصلهی نشستن سر کلاس را ندارند و مزاحم همکاسی ها و معلم خود می شوند .همچنین فعالیتهای فکری آنها را به شدت خسته میکند بدون اجازه بارها از سرجای خود بلند شده ووسط کلاس راه می روند و وسایل دیگران را بر می دارند.

دیگر اختلالیکه در زیر شاخه بیش فعالی گنجانده می شود اختلال کمبود توجه می باشد. ممکن است کودک خیلی آرام و ساکت به نظر برسد که در این نوع بیش فعالی فقط تمرکز کودک بسیار پایین می باشد این کودکان وقتی با آنها صحبت می شود گویی اصلا گوش نمی دهند یا متوجه صحبت شما نمی شوند. مدام وسایل خود را در مدرسه گم میکنند یا جایی می گذارندو اغلب فراموش کار می باشند. وقتی آنها را برای انجام کاری یا آوردن شیء به اتاق می فرستند بدون انجام دادن کار برمیگردند. دیکته آنها پر از اشتباهات گوناگون و مختلف و غیر تکراریست . معمولا کلمات را جا می اندازند یا در عملیات ریاضی با اینکه پاسخ درست را می دانند اما جواب غلط مینویسند. آستانه تمرکز این کودکان خیلی کم می باشد و نمیتواننند به طور مستمر روی یک تکلیف تمرکز کنند. اشتباهی که والدین در مورد این کودکان مرتکب میشوند این است که میگویند مدت طولانی تبلت بازی میکنند یا کارتون می بیند که این فعالیت چون مورد علاقه ی کودک است می تواند بر آن تمرکز کند.

علت بروز اختلال یش فعالی چیست؟

عوامل زیادی در اختلال بیش فعالی موثر است که از جمله ی مهمترین آنها میتوان به ژنتیک اشاره نمود. علت دیگر ضربه به سر در دوران اولیه کودکی می باشد و یا اینکه تب بالای ۴۰ درجه ای که ۲۴ ساعت طول بکشد. از طرفی عفونت گوش میانی در دوران کودکی نیز میتواند یکی از عوامل زمینه ساز این اختلال باشد ،آلاینده های زیست محیطی از جمله سم های کشاورزی آلودگی هوا و ….. نیز در این اختلال موثر است. استرس مادر در دوران بارداری و همچنین عدم هماهنگی پدر و مادر در تربیت نیز در بروز بیش فعالی تاثیر دارد. در خانوادههای سختگیر یا خانوادههایی که قوانین بسیار سهلگیرانه دارد، بیش فعالی میتواند محصولی از این خانوادههای آسیب زا باشد. از طرفی دیگر زندگی آپارتمان نشینی باعث فقر فضا و بازی برای کودکان است که این در حالی است که هر کودک برای بازی به فضایی نزدیک به ۳۰۰ متر نیاز دارد تا بتواند تخلیه انرژی کند. بحران امروزه ی کودکان ما فقر غذا نیست بلکه فقر فضا است که از این جهت ما می بینم که بیش فعالی در مناطق روستایی که کودکان آزادی عمل بیشتر و فضای آزاد بیشتری برای فعالیت دارند، کمتر دیده می شود.

چه زمانی برای درمان مراجعه کنیم؟

درمان بیش فعالی و عدم تمرکز به دو صورت دارو درمانی و روان درمانی می باشد. اگر شدت اختلال به حدی باشد کهکودک کارهای پر خطر بسیاری انجام دهد و یا فعالیتهای اجتماعی تحصیلی و ارتباطی کودک تحت الشعاع قرارگیرد از جمله عملکرد تحصیلی پایین باشد یا روابط با همسالان محدود شود باید برای درمان مراجعه کرد. دارو حتما باید زیر نظر روان پزشک مصرف شود و روان درمانی توسط روان شناسمتخصص کودک انجام شود. در صورتیکه که اختلال متوسط تا ضعیف باشد تنها با آموزش خانواده و کودک میتوان این اختلال را کنترل کرد. بسیاری از کودکان بیش فعال به صورت خود بخود در سنین نوجوانی بهبود پیدا می کنند. اما در صورت مشاهده ی علایم این اختلال بهتر است با روان شناس کودک در تماس باشید .

دکتر سارا سوری

روانشناس مجموعه نارنج

ساختار مغز کودک به گونه ای است که بالاترین آمادگی برای اتصالات عصبی را داردو در حقیقت در بستر این اتصالات وسیم بندی های زیاد است که مغز بزرگ تر می شود و به اصطلاح هوش افزایش می یابد.

در مغز پذیرای تجربه ی کودک سلول های مغزی که به هم متصل نشوند هرس میشوند حتی ممکن است تا زمان نو جوانی باقی بمانند وآنجا هرس شوند. مهم ترین این اتصالات در بستر آموزش های متنوع اتفاق می افتد و روانشناسان عصب شناس به دوران اولیه ی کودکی‌‌‌‌،دوران طلایی ی رشد می گویند. هرچقدر کودک در معرض تجربه های جدید(آموزش استاندارد کودک) قرار بگیرد شانس بالا رفتن بهره هوشی کودک بیشتر خواهد بود و دوام یادگیری بیشتر می باشد .در واقع سلامت هوش در گرو آموزش کودکی می باشد. آموزش در دوران کودکی مانند بافتن یک شبکه گسترده از اتصالات سلول های مغزی است که مغز خودش خودش را می بافد و رشد می دهد.
این ساختار رو به توسعه تقریبا در پایان هشت سالگی حدود نود درصد از خودش را تکمیل کرده است و پس از آن تقریبا رشد مغز متوقف ی شود!دوران طلایی رشد را از دست ندهیم!

اضطراب چیست
اضطراب تراس و هراسی است که منشایی ناشناخته و مبهم دارد.و یکی از هیجانات اصلی انسان میباشد.از دوران جنینی این احساس در کودک تاثیرات خود را به جای میگذارد.چرا که در دوران جنینی مغز جنین اضطراب مادر را دریافت میکند.اضطراب از هیجاناتی است که برای صیانت بقای انسان میجنگد اما قسمتی از مغز که مربوط به دریافت اضطراب و ترس میباشد مقر هوشمندی نیست از این رو این قسمت مغز در برخورد با مشکلات و خطرات نمیتواند هوشمندانه تصمیم گیری نماید که آیا این خطر که من را تهدید میکند خطر واقعی است یا خطر ذهنی؟
به طور مثال وقتی کودکی ترس از امتحان دارد مغز او پاسخی به همان شکل و قدرتی میدهد که در مواجهه با یک خطر واقعی مثلا خطر کشته شدن در یک جنگ و یا تصادف با ماشین روبرو شده است. پژوهش ها نشان داده اند که اضطراب ریشه ی ژنتیکی دارد به طور مثال پدر یا مادری که مضطرب است و پریشانی و رنج زیادی از ترس ها و اضطراب های گوناگون میبرد میتوان گفت که شانس ابتلای به اضطراب در کودکش نسبت به کودکان دیگر بیشتر است. مسایل دیگری که در مورد اضطراب صادق است مواجه با محیط های پر تنش به صورت طولانی مدت میباشد.
کودکانی که در خانواده هایی با تعارضات و مشکلات زناشویی بیشتر زندگی میکنند یا اینکه یک عضو بیمار در خانواده وجود داشته باشد یا اینکه خانواده در فقر مزمن به سر میبرد بیشتر مستعد ابتلا به اضطراب هستند. چراکه فقر عزت نفس والدین را از بین خواهد برد و به صورت مستقیم و غیز مستقیم بر روابط زوجین تاثیر خواهد گذاشت.
والدین سختگیر و بیش مراقبت کننده اغلب کودکانی مضطرب را پرورش می دهند. چراکه به طور خزنده و مزمن این پیام را به کودک می دهند که تو کافی نیستی و باید بیشتر مراقب باشی. چرا که همواره خطری در کمین است!
کودکانی با سرشت اضطرابی در همان دوران جنینی و نوزادی هم واکنش های تندتر و متمایزتری نسبت به دیگر کودکان دارند. به طور مثال این نوزادان معمولا دارای رفلاکس های شدیدتر و طولانی تری می باشند و حساسیت های حسی بیشتری نیز دارند. به طور مثال نسبت به محرک های محیطی مانند نور یا صدای بلند زودتر می ترسند. بخشی از این ترس ها و اضطرابها در سیر تحولی و رشدی انسانها طبیعی می باشند که ما در این مقاله به بررسی آنها خواهیم پرداخت. اولین ترس و اضطرابی که در انسان به طور طبیعی آشکار می شود در حدود ۶ تا ۸ ماهگی می باشد که ترس از غریبه یا اضطراب غریبگی نامیده می شود و این ترس به خاطر رشد شناختی کودک صورت می گیرد یعنی مغز کودک رشد می کند و می تواند از روی صورت و ظاهر والدین و غریبه ها را شناسایی کند. این اضطراب در حدود ۱۸ ماهگی به اوج خود می رسد و کودک باید در حوزه دیداری خود والد یا نگهدارنده را ببیند. چراکه ندیدن والد احساس مردن را به کودک می دهد. اینجا اضطراب غزیبگی تبدیل به اضطراب جدایی شده است که معمولا بنا به درجه وابستگی کودک به والدین و سبک های والدینی درجه و شدت این اضطراب متفاوت می باشد. همواذه در تمام این مراحل باید نقش ژنتیک و تفاوت های فردی را در کودکان درنظر داشت. تا حدود ۳ سالگی اضطراب جدایی باید در کودکان حل شود و از بین برود و اگر مادری ببیند که در حدود ۳۰ الی ۳۶ ماهگی کودک به هیچ عنوان حاضر به جدا شدن فیزیکی از مادر نیست باید به مشاور کودک مراجعه نمود. یکی از مسایلی که حل شدن اضطراب جدایی کمک می کند جدا کردن جای خواب کودک و همچنین فرستادن آنها به مهدکودک می باشد. بعد از ۳ سالگی ترس های کودک عوض می شود و ترس از تاریکی، ترس از تنهایی، ترس از غول، هیولا، گرگ، خرس، دزد و … ظاهر می شود که این نوع از ترس و اضطراب هم در این سن طبیعی می باشد و باید از با ترس کودک همدل شود.
در سنین مدرسه ترس و اضطراب های کودک معمولا ترس از ناتوانی در انجام تکالیف مدرسه، ترس از پیدا نکردن دوست میباشد در سنین مدرسه ترس از مرگ والدین نیز طبیعی میباشد و بدلیل ظاهر شدن مفهوم مرگ در کودکان، اضطراب از دست دادن عزیزان خود را دارا هستند.
آیا اضطراب علایمی دارد؟
آنچه در تشخیص اضطراب مهم است این است که ما نمیتوانیم بر اساس یک آیتم اضطراب را تایید یا رد کنیم.
تشخیص اضطراب احتیاج به تخصص یک درمانگر ماهر دارد.
اما آنچه در نظر والدین خیلی برجسته است که ناخن جویدن یا خود ازضایی علامت اضطراب است این علایم بدون در نظر گرفتن بستر خانواده و سلامت روابط زناشویی بی معناست . ما در تشخصیص گذاری اضطراب مجموعه ای از علایم از جمله محیط خانواده، نقش ژنیکی کودک و همچنین خلق و خوی کودک را در نظر میگیریم.آنچه مهم است ما بر اساس یک آیتم به کودک برچسب نمیزنیم. در مواردی که اضطراب شدید و مزمن میشود علایم به صورت بدنی ظاهر میشوند که تقریبا این شدیدترین درجه اضطراب میباشد به طور مثال تهوع، یبوست، دل درد ، سردرد های مکرری که پزشک اطفال دلیل بدنی برای آنها تشخیص گذاری نکنند میتواند نشانه های جسمانی شده اضطراب باشند که باید درمان با یک مشاور کودک به طور جدی پیگیری شود. در مقالات بعدی به صورت اختصاصی به هر کدام از اضطراب ها و ترس های کودک به طور مفصل خواهیم پرداخت
باتشکر دکتر سارا سوری

مغز ما دارای دو نیمکره می باشد که هر کدام برای کاری اختصاصی شده اند.نیمکره چپ مرکز تحلیل و استدلال و حل مسئله و نیمکره راست ما مسئول تنظیم هیجانات ما وشناخت هیجانات و احساسات دیگران می باشد.در حقیقت فرایند همدلی در نیمکره راست اتفاق می افتد.به طور مثال فرزند ما با ناراحتی از مدرسه برمی گردد و می گوید:مامان امروز حواسم نبود کتاب دوستمو انداختم تا آخر زنگ باهام قهر بود خیلی غصه خوردم؛کودک اینجا از نیمکره راست خود با مادر تماس گرفته و فقط نیاز به همدلی مادر دارد .برای برقراری ارتباط صحیح مادر هم باید از همان نیمکره راست پاسخ کودکش رابدهد .اگر مادر شروع کند به راهکار دادن ،نصیحت کردن ،سرزنش کردن ،قضاوت کردن کردن ،از نیمکره چپ خود پاسخوگویی کرده و ارتباط کاملا قطع شده است.در اینجا دو نوع پاسخ را باهم مقایسه میکنیم.

مادر (تحلیل گر ):حالا مگه چی شده ،غصه نخور خودش میاد آشتی،خب میرفتی با اون یکی دوستت،خب تقصیر خودت بوده حواست کجا بود؟؟؟

مادر همدل :عزیزم معلومه خیلی ناراحت شدی دوستت باهات قهر کرده،اره مامان جون حق داری منم جای تو بودم غصه میخوردم…

یادمان باشد وقتی تلفن خانه زنگ می زند ما برای جواب دادن گوشی موبایل را برنمی داریم!!!!

سارا سوری

آب، نور، خورشید، هوا و مواد مغذی نیازهای اساسی برای زندگی گیاه هستند. به همین صورت انسان ها نیز دارای نیاز های عاطفی اساسی هستند که در کودکی باید توسط پدر و مادر تأمین شود تا به سلامت روانی و عاطفی برسند. پژمردگی برگها اولین علامت اختلال و کمبود در رشد گیاه است. همینطور وقتی نیازهای عاطفی کودک تأمین نمی شود، منجر به طیف وسیعی از ناکارآمدی ها در زندگی آینده وی خواهد شد و تأمین نیاز های عاطفی کودک یک پیشنهاد برای رفتار بهتر با کودک نیست، بلکه لازمه قطعی فرزند پروری و مانند آب برای گیاه است.

آنچه که کودک را در کنار والدین به صورت امن و مطمئن نگه می دارد، احساس دلبستگی با والد مخصوصا مادر میباشد. کودک انسانی هنگامیکه در رحم مادر زندگی میکند دارای بالاترین میزان امنیت و ثبات می باشد و هیچ گونه خطری کودک را تهدید نمی کند، حتی به قیمت تمام شدن جان مادر.
کودک در این دوران رویایی برای بقا و بدست آوردن مایحتاج خود تلاش نمی کند. دما ، نور، صدا ، غذا و اکسیژن بدون هیچ هزینه ای و تلاشی از مادر گرفته می شود. با به دنیا آمدن کودک اولین ضربه روانی به انسان وارد می شود و از بهشت رانده می شود و هبوط می کند.
گویی تمام ما انسانها همه یکبار این تجربه رانده شدن از بهشت را با بیرون شدن از رحم مادر تجربه می کنیم. کودک در این لحظه تبدیل به ناامن ترین موجود جهان گردیده و هر خطری حتی کوچک او را به شدت ناامن می کند و گاهی این ناامنی کودک را به دام مرگ می کشاند.
چه چیزی این موجود به شدت ناامن را امن می کند؟ والد یا نگهدارنده با ثبات و حساس به نیازهای کودک و کیفیت این رابطه را نحوه پاسخ گویی والد مشخص می کند. هرچقدر والد قابل پیش بینی و با ثبات باشد، کودک از شدت ناامنی اش کاسته می شود و به سمت امنیت می رود و دلبستگی مادر با کودک در اینجا شکل می گیرد.
اینکه مادر چقدر از نظر روانی در دسترس کودک خود باشد و پیام طرد و دوست داشته نشدن به کودک خود ندهد در شکل گیری این دلبستگی ایمن بسیار موثر می باشد.

نقش مادران در کاهش استرس کودک

مادرانی که تنظیم هیجانی دارند و می توانند از همان بدو تولد کودک خود واکنش های متناسب با احساس و هیجان کودک را به کودک برگردانند و از نظر هیجانی و احساسی، بد تنظیمی هیجانی نداشته باشند، می توانند احساسات کودکش را اعتبار ببخشند و پیام طرد را به کودک ندهند. اینکه کودک ترس از دست دادن والد را دارد به این معنا می باشد که من به والدم اعتماد ندارم. پس به او می چسبم تا مرا ترک نکند. این کودکان چاره ای جز وابسته شدن به مادر را ندارند. چون مادر در ذهن آنها بی ثبات و ناپایدار می باشد. و این کودکان وابسته نمی توانند مراحل طبیعی رشد روانی خود را طی کنند و اگر این الگو اصلاح نشود، برای همیشه در ذهن کودک این الگو و طرحواره شکل خواهد گرفت که مرا ترک خواهند کرد و من دوست داشتنی نیستم. از دیگر ویژگی های مادری که کودک را امن می کند، کنترل و امن کردن محیط زندگی برای کودک می باشد. به طوریکه کودک بتواند بر محیط خود مسلط شود و از این طریق به احساس ارزشمندی دست پیدا کند. کودکانی که اسباب بازی های سخت یا در سیستم های تربیتی سخت گیرانه زندگی می کنند همواره احساس ناتوانی و بد بودن بر آنها مسلط خواهد شد و در آینده عزت نفس نخواهند داشت.
با آموزش به موقع و آگاهی و دانش در مورد فرزندمان مانع از شکل گیری الگوها و طرحواره های بیمارگونه در کودکانمان شویم.