سبک های فرزند پروری پست مدرن

در سال های اخیر اگاهی والدین به روش های درست تربیت فرزند بالا رفته است و رسانه ها و روان شناسان تلاش میکنند تا سبک های تربیتی درست را به خانواده ها آموزش دهند.

روش های تربیتی گذشته مثل کتک زدن و تنبیهات بدنی خیلی کم شده است وبه جای آن سبک های جدیدی از فرزند پروری شکل گرفته است . ما در اینجا لازم است که یک اشاره کوچک به سبک های فرزند پروری قدیمی که در ایران رایج بوده است داشته باشیم و به طور مفصل تر به معرفی سبک های فرزند پروری مدرن و پست مدرن خواهیم پرداخت .

در سبک های فرزند پروری قدیمی ما ۴ الگوی رایج داشتیم

والدین مقتدر

 والدین سهل گیر

والدین غفلت کننده

والدین دیکتاتور

در رویکرد های جدید والد گری را به ۳ دسته تقسیم میکنند:

 والدین بد ( تحقیر و سرزنش کننده )

 والدین ناکافی

 والدین القا کننده ( با طناب احساس گناه کودک کنترل میشود )

از طرفی دیگرنوع دیگری از والد گری را اینگونه تقسیم میکنند :

سبک والدین لوس کننده ( بیش حمایت کننده / والدین هلی کوپتری)

 سبک تحقیر و سرزنش کننده

 سبک ارزش گزاری بیرونی

 سبک ارزش گزاری درونی ( بهترین سبک والدینی )

 سبک نادیده گیرنده ( غفلت کننده )

والدین هلی کوپتری یا بیش حمایت کننده :

نسل جدید فرزند پروری را که میتوان ان را فرزند پروری مدرن نامید ( چون در ظاهراز اصول علمی فرزند پروری تبعیت میکند ) و متاسفانه منجر به فرزند سالاری شده است. روشی که درجامعه ی ما در حال حاضر خیلی فراگیر شده است . این والدین پیام اشتباهی را از علم روانشناسی روز گرفته اند و آن این است که ” والدین بی چون و چرا و در هر حالتی به خواسته های کودک پاسخ مثبت بدهند وگرنه کودک آسیب خواهد دید “

در واقع این والدین بر خلاف والدین سنتی، از طرف دیگر دچار تفریط شده اند . سهل گیری بیش از حد والدین سبب شده است که این کودکان بسیار لوس و پر توقع بار بیایند .

مشاهدات میدانی نشان میدهد که در حال حاضر دو سبک تربیتی غالب در بین والدین ایرانی فراگیر تر است . یکی سبک فرزند سالاری و لوس کننده و دیگری سبک فرزند پروری القا کننده .

هر دو این سبک ها نشان دهنده ی تعارض درونی والدین میباشد .همچنین نتیجه داشتن ذهن غالب سیاه و سفید و عدم فرایندی بودن ذهن در اکثر این والدین است. چون کتاب های جدید فرزند پروری به ما گفته اند که فرزندان خود را درک کنند و خواسته های خود را به آنها تحمیل نکنید . برداشت برخی از والدین از جمله ی فوق این است که والد پاسخگو به هیچ کدام از خواسته های فرزندش ” نه ” نمیگوید . و هر چیزی که فرزندش خواست فورا انجام میدهد .نتیجه این برداشت غاط، پرورش بچه های لوس فرمان ناپذیر طلبکار و اهمال کار است . یادمان باشد که اگر نظریه های جدید فرزند پروری میگوید که فرزندان خود را در ک کنید منظورشان درک نیاز های واقعی فرزندان است و نه نیاز های کاذب. والدین آگاه میتوانند نیاز ها و احساسات واقعی و کاذب فرزندان را از همدیگر تشخیص دهند و جایی که فرزند میخواهد از والدین استفاده ابزاری کند اصلا اجازه چنین کاری را به او نمیدهند . مثلا هنگامی که در برابرگریه های درخواست و ابزاری کودک خود بی توجهی نشان میدهد البته گاهی مشکل برخی ازوالدین این است که حتی نمیتوانند نیاز ها و احساسات واقعی وکاذب را از هم متمایز کنند .

روش های پست مدرن در فرزند پروری معتقد است که والدین بیش مراقبت کننده یا والدین هلی کوپتری بیشترین آسیب را به کودکان وارد میکنند. در این شیوه والدین به جای کودک همه کارها را انجام میدهند و پدر ومادر به جای کودک احساس میکنند و یا به جای کودک مشق مینویسند و فقط به جای کودک امتحان نمیدهند. اینها والدینی هستند که فرزندان را مانند هلی کوپتر بردااشته و مستقیم بالا برده اند و کودک خودش هیچ تلاش و کوششی برای امور و کارهایش انجام نداده است و این یکی از پیش زمینه های اصلی پرورش شخصیت خودشیفته در این کودکان است .

این پدر مادرها اجازه تجربه کردن واشتباه کردن و با چالش مواجه شدن را به کودک نمیدهند از این رو کودکان هیچگاه پیامد های واقعی رفتار خود را دراجتماع و دنیای واقعی روبرو نخواهد شد و تنها یک اعتماد به نفس کاذب و عزت نفس پایین خواهد داشت . براورد این ها در بزرگسالی از مشکلات غیر واقعی است یابیش انگاری است یل کوچک انگاری . زیرا اینها هرگز تجربه رویا رویی با مشکلات و چالش های واقعی هر چند کوچک را در زندگی نداشته اند . سرایت هیجانی در این نوع والدین با فرزندان بسیار بالا است . به طور مثال اگر کودک در مهد کودک کتک خورده باشد والد به گونه ای هیجانی عمل میکند که گویا خودش کتک خورده است . والد حتی گاهی در مهد کودک یا مدرسه مربیان و یا معلمان و دیگر دانش آموزان را مورد مواخذه قرار میدهند که چرا فرزند من در فلان مسابقه اول نشده و یا چرا مسابقه سخت بوده استtچرا دانش آموز دیگری برنده شده استt این کودکان در آینده افرادی بی مسیولیت و بی انگیزه و بی پشتکار و به اصطلاح عامیانه بی دست و پا بار می آیند . این نوع کودکان در بزرگسالی هنگامیکه متوجه خیانتی که والدین در حق آنها کرده اند میشوند به شدت نسبت به والد خشم پیدا میکندو والدین را مسئول بدبختی ها و عدم پذیرش اجتماع و ناکارامدی خود میدانند .

سبک های فرزند پروری ارزش گزاری درونی :

در فرزند پروری پست مدرن از ابتدا این شعار را در کوکان درونی میکند که هیچ کسی از اشتباه مبرا نیست و هر کسی ممکن است که اشتباه کند هر اشتباهی تاوانی دارد و اگر اشتباه کردید شهامتپذیرش آن و عذرخواهی را داشته باشید . این بر خلاف سبک های سنتی است . که اجازه اشتباه به کودکان داده نمیشد و والدین در چشم کودک خداگونه بودند که هیچ گاه اشتباه مرتکب نمیشوند .

اما در این روش های پست مدرن که ارزش گذاری درونی نام گذاری میشوند والدین را هم انسان های میداند که مثل هر انسانی جایز الخطاست و همه هیجانات را به رسمیت میشناسد . این روش معتقد است خشم/ غم/ اضطراب /شادی / ترس / عشق و نفرت و خجالت در همه انسان ها وجود دارد و والدین هم ممکن است برخی اوقات خشم بی دلیل نشان دهند و یا به خاطر دل شکستگی یا غمگینی گریه کنند. و در واقع این روش این باور را در کودکان نهادینه میکنند که همه احساسات ما با ارزش هستند و برای بقا زندگی ما هستند و ابزار متناسب آنها با محیط نشانه ی پختگی و سلامت فرداست . در این سبک ها خود را ابر انسان نمیدانند بلکه به کودکان خود نشان میدهند که آنها هم ممکن است اشتباه کنند ولی میتوان عذر خواهی کرد و اشتباه را جبران کرد . از طرفی والدین نیاز ها و هیجان های کاذب کودکان را از نیاز های واقعی نشان به خوبی تشخیص میدهند و اجازه نمیدهند کودکان از آنها سو استفاده کنند . این والدین متناسب با بافت عمل میکنند و جایی که لازم است محکم و استوار و مقتدرانه برخورد میکنند این کار راانججام میدهند و جایی که محبت وهمدلی لازم است آنرا انجام میدهند . والدین پست مدرن خودشان الگوی عمل درستی برای فرزندان هستند و چیزیرا به کودک القا نمیکنند که خودشان به آن عمل نکنند آنها به نقاط قوت و ضعفخود کاملا واقف هستند ونمیگذارند عقده ها و کمبود هایشان روند تربیت کودکان را مختل کند. از منظر دیگراگر بخواهیم یکی از اصلی ترین پایه هایفرزند پروری سالم را نام ببریم بی شک همان سبک ودل بستگی ایمن میباشد که در مقالات آینده به طور مفصلی به آن خواهیم پرداخت .

سبک والدینی ارزش گزاری بیرونی (القا کننده )

در واقع سبک القا کننده شکل خزنده ی سبک مستبد و دیکتاتوری است . در قدیم والدین مستقیما به کودکان خود دستور میدادند و یا نظرات و خواسته های خود را به آنها تحمیل میکردند . با مدرن شدن جامعه ، سبکی از فرزند پروری روی کار آمده که ظاهر این سبک شبیه والدین پاسخگو و سالم است اما در باطن و عمق آن در واقع مستبدانه است . والدین القا کننده هرچند در ظاهر به فرزندان خود میگویند هر طور نظر خودت است یا هر طور که خودت دوست داری همان کار را بکن . ولی در باطن و به شکل خزنده خواسته های خودشان را طوری به فرزندان القا میکنند که در نهایت نظر والدین انجام شود . والدین القا کننده نظرات و خواسته های خودشان را از طریق القای احساسات مختلف یا القایانتظار به خورد فرزندان مبدهند . گاهی با القا احساس گناه یا القای ترس و یا القای انتظار است . به جملات زیر دقت کنید :

غذارو دوست نداشتی که نخوردی

از صبخ توی آشپز خونه بخاطر تو دارم آشپزی میکنم ( القای احساس گناه و شرم )

این والدین پیام های متعارض و مخالفی را همزمان ارسال میکنند و از این نظر سبک القا کننده ادامه سبک مستبدانه است . با این تفاوت که در آن استبداد شکل نهفته و پنهان دارد . مثلا والدین کمال گرا نمونه دیگر سبک القاکننده هستند . چون دایما به فرزندان القا میکنند که اگر انتظارات ما را براورده کنید فرزندان خوبی هستید و گرنه خوب و قابل پذیرش نیستید . در واقع سبک القا کننده درست برعکس سبلک لوس کننده ( والدین هلی کوپتری ) هستند . هرچند سبک القا کننده ظاهرموجهی دارد ولی باطن آن عدم احترام به شخصیت و تصمیمات طرف مقابل است . یکی از عوارض اصلی سبک القا کننده این است که خود باوری و عزت نفس طرف مقابل را میگیرد و کودک درباره درست یا غلط بودن کارش به قطعیت نمیرسد . مثلا وقتی که مادری به فرزندش میگوید من بخاطر تو از وقتیکه به دنیا امدی سرکار نرفتم ، درست رو بخون جلوی فامیل سرافکنده نشم ، بابات خیلی من و تذیت کرد بخاطر تو باهاش زندگی کردم .

با شنیدن این کلمات کودک احساس بی کفایتی و احساس گناه میکند .

تحقیقات نشان داده است که وقتی فرزندان در معرض القای احساسات منفی و مزمن باشند احساس ناتوانی و بی کفایتی در آنها نهادینه میشود . همچنین دایما درست یا غلط بودن مسایل شک میکنند و نمیتوانند خواسته های درونیخودشان را از خواسته ها و نیاز های دیگران به درستی تفکیک کنند .

اینگونه فرزندان القا پذیر بار آمده، مستعد این هستند که در آینده با القا احساس کنترب شوند.

این والدین مرتب به جای کودک تصمیم میگیرند و به جای آن احساس میکنند و تصمیم میگیرند که کدام غذا خوش مزه است و به جای پوست کودک قضاوت میکنند که کدام لباس راحتر و نرم تر است . و معمولا مفاهیم را به صورتی که کودک از محتوای آن هیچ فهمی نداشته و تنا باشرطی شدن میقبولانند که مثلا میوه بخور ویتامین داره ….. کودک میگوید من میوه دوست ندارم و ویتامین نمیخوام . مادر میگوید تو نمیفهمی ….. در اینجا القا به کودک که این تصمیمی که من گرفتم برای تو بهترین تصمیم است و تو نمیفهمی . والدین القا کننده میگویند میخایم بریم پارک هوا سرده کاپشنت رو بردار ، این القا به کودک است . اما اگر به کودک بگوییم برو بیرون نگاه کن اگر بیرون سرد بود کاپشنت رو بردار و یا اینکه کاپشنت رو بردار اگه احساس سرما کردی بپوشی .

در اینجا انواعی از مهمترین القا ئات والدین را باهم مرور میکنیم.

القائ انتظار:

کودکان درسالهای زندگی کردن با والدین یاد میگیرند که انتظارات خزنده وغیر مستقیم والدین از آنها چیست . کم کم حتی بدون اینکه والدین دستور مستقیمی بدهند کودکان حتی از نوع نگاه کردن و نشستن والدین پیام هایی دریافت میکنند و سعی میکنند آنها را درونی کنند . والدینی که فرزندان خود را اینگونه با پیام های غیر مستقیم کنترل میکنند به آن القای انتظار میگویند . فرزندان حتی در مورد موضاعات اصلی تر زندگی میتوانند انتظارات والدین از خودشان را حدس بزنند و طبق سبک های دلبستگی ایمن یا ناایمنی که به والدین خود دارند و یا طبق کنترل آشکار یا خزنده ای که والدین روی آنها دارند توقعات والدین را براورده کنند . طبق نظر دانشمندان پیام شناس القای انتظار خزنده ترین بند ناف عاطفی است . القای انتظار دو سطح دارد : یکی القایانتظار لحظه ای و دیگیری القای انتظار دایمی.

در القای انتظار لحظه ای والدین با جملاتی که در همان لحظه به فرزندان میگویند یک پیام ضمنی را القاء میکنند .

اما القائات انتظار دائمی پیام های همیشگی و با تکرار بالایی هستند که والدین در فرزندان درونی میکنند . این پیام ها به صورت قوانین نانوشته ای در ذهن بچه ها حک میشود و بعضی از آنها عمیق ترین درون فکنی های فرد را در طول زندگی رقم میزنند . همچنین ممکن است در پیام های والدین القای احساساتی مثل گناه ، عشق، ترس، خشم،و غیره نهفته باشد و والدین با القای این احساسات بچه ها را به فرمان برداری سوق دهند. چرخه های معیوب تعامل که توسط القائات پیچیده ی انتظار و گناه، شرم، عشق و غیره ایجاد میشونند ، آنقدر ناخودآگاه در زندگی فرد تنیده میشوند که بدون اینکه خودش …….همان سیکل معیوب را با همسر و فرزندانشدر آینده ادامه خواهد داد.به این جملات دقت کنید :

خجالت نکشیدی جلوی این جمع این حرف رو زدی ( القای خجالت )

شب که بابات بیاد بهش میگم چیکار کردی (القای ترس )

انتظار نداشتم که انقد بی فکرانه اقدام کنی ( القای بی کفایتی )

به جهنم که درس نمیخونی دودش تو چشم خودت میره ( القای ترس و بی کفایتی )

میدونی که چقد دوست دارم بخاطر من این کار رو بکن (عشق )

زحمت کشیدم تورا به اینجا رسوندم ( انتظار گناه )

من خیالم از توراحته میتونی همه کارارو انجام بدی ( القای کمال گرایی و انتظار توانمندی )

منبع : دانیل جی سیگل، دکتر حبیب الله اکبری